Umetničko odeljenje Zavičajnog muzeja Knjaževac stara se o zbirkama likovne i primenjene umetnosti. Takođe, organizuje i realizuje izložbene delatnosti i druge programe u muzeju u sprezi sa odeljenjem za edukaciju i odnose s javnošću. O radu umetničkog odeljenja i pomenutim zbirkama staraju se stručnjaci muzeja viši kustos istoričar umetnosti Milena Milošević Micić i stručni savetnik akademski slikar mr Dragoslav Živković.
Najmlađa i po obimu najmanja, ali ne i manje važna zbirka likovne umetnosti Zavičajnog muzeja Knjaževac, formirana je 2008. godine, preuzimanjem malobrojnih umetnički dela i predmeta koji su se nalazili u drugim zbirkama muzeja. Danas broji približno 1000 umetničkih dela, slika, grafika, crteža, ikona, skulptura, kao i manju studijsku zbirku reprodukcija i drugih predmeta vizuelne umetnosti. Ona je podeljena na nekoliko celina: zbirku dela zavičajnih slikara koju čine manje kolekcije pojedinih autora, zbirku dela savremenih slikara, crteža i grafika, skulptura, mozaika, zbirku dela nastalih krajem 19. i početkom 20. veka sa kolekcijom ikona, studijsku zbirku, itd.
Zbirka je formirana sa idejom da predstavi likovne stvaraoce knjaževačkog kraja kao i sve one umetnike koji su u Knjaževcu boravili, živeli i stvarali, ukazujući na ostvarene umetničke domete i zastupljenost različitih umetničkih pravaca i stilova. Osim umetničke, zbirka ima i dokumentarnu vrednost. Ona svedoči o društvenom i kulturnom razvoju knjaževačke varoši. Treba da predstavi najznačajnije ljude i pojave u periodu posle oslobođenja od Turaka 1833. godine sve do sredine XX veka, ne isključujući dokumentarni i informativni karakter pojedinih dela. Ipak, ona nema isključivo lokalni karakter već predviđa da otkupom i poklonom, i kroz izložbene aktivnosti nabavlja i predstavlja dela savremenog srpskog slikarstva u cilju prikazivanja tokova i pojava na likovnoj sceni Srbije. U zbirci su zastupljeni renomirani savremeni slikari poput Snežane Vujović Nikolić, Simonide Rajčević, Nađe Stamenović, Slobodanke Stupar, Jagode Živadinović i drugih, ali slikari mlađe generacije poreklom iz Knjaževca poput Žarka Aleksića, Jelene Micić, Željke Aleksić, Vojislava Markovića i Alekse Markovića i dr.
Kolekcija dela zavičajnih slikara
Ova, po broju skromna zbirka sastoji se iz nekoliko kolekcija. Dela zavičajnih slikara čine posebnu kolekciju. U njoj su zastupljena dela savremenih knjaževačkih slikara poput: akademskog slikara – grafičara Dragoljuba Sandića, autora zaštitnog znaka Zavičajnog muzeja kao i brojnih plakata i publikacija muzeja; Milinka Kokovića, akademskog slikara koji kao i Miroslav Bata Blagojević Cincar živi i radi u Beogradu, a koji je poklonio muzeju svoje rane radove; Radeta Ristića koji je pored pedagoškog rada, angažmanom na polju industrijskog dizajna i marketinga obeležio 80-te godine prošlog veka u Knjaževcu; Tomislava Paunkovića međunarodno priznatog umetnika koji živi i radi u Nemačkoj; Slaviše Mirkovića likovnog pedagoga i izuzetnog slikara; mladih umetnika Vojislava Markovića akademskog grafičara i Alekse Markovića akademskog vajara, Marije Andrejević mlade i talentovane akademske slikarke, Žarka Aleksića i Jelene Micić koji se bave savremenim medijima, likovnih pedagoga Gorana Milosavljevića, Marine Novaković, prote Sime Žikića, akvareliste Nenada Corelja i mnogih drugih.
Kolekcija slika Dragoslava Živkovića
U umetničkom fondu Zavičajnog muzeja Knjaževac istaknuto mesto zauzima kolekcija akademskog slikara Dragoslava Živkovića, značajnog srpskog i međunarodno priznatog savremenog slikara. Kolekciju čini sto šezdeset i jedno delo. Najveći broj dela u ovoj kolekciji dobijen je kao poklon autora, dok je drugi nastao za potrebe postavki Zavičajnog muzeja Knjaževac sa idejom da slikarstvo Dragoslava Živkovića da vizuelni identitet Zavičajnom muzeju Knjaževac, od izložbenih prostora do publikacija i promotivnog materijala muzeja. U kolekciji dominiraju rani radovi, crteži kredom na papiru, pasteli, ali i prepoznatljivi crteži izvedeni ugljenom na platnu velikog formata, poput dela Praistorija, Rimski legionari – Timacum Minus, Pojanje prstenu, Knjaževac i drugih, izloženih u stalnoj postavci muzeja. U kolekciji su zastupljeni i radovi izvedeni suvim pastelom na platnu, poput slike Babin Zub iz 90-ih godina 20. veka i nekolicina nezaobilaznih, autentičnih i nesvakidašnjih ulja na platnu poput Knjaževčanke, Poklada i Ktitorske porodice. Kolekcija dela Dragoslava Živkovića dopunjena je delima koja su u vlasništvu autora, izloženih u posebnom odeljku Galerije muzeja u Karađorđevoj 15 koja predstavlja deo postavke Zavičajnog muzeja Knjaževac.
Više podataka o umetniku i njegovom likovnom opusu možete pronaći u okviru Virtuelne galerije dela Dragoslava Živkovića:
Kolekcija slika Milinka Kokovića
Kolekcija dela Milinka Kokovića, akademskog slikara poreklom iz Knjaževca, koji živi i radi u Beogradu u najvećoj meri zasniva se na poklonu autora, ali je jedan broj dela otkupljen. Kolekcija se sastoji od sto pedeset i dva dela umetnika. Reč je uglavnom o njegovim ranim radovima nastalim pre upisa, u toku studija na likovnoj akademiji u klasi profesorke Mirjane Mihać, ili u toku magistarskih studija koje je završio kod iste profesorke 1988. godine. Kolekcija se sastoji od skica, krokija i crteža ugljenom, kredom ili pastelom na papiru, akvarela, ulja na platnu, lesonitu, dela rađenih kombinovanom tehnikom i dr. U kolekciji dominiraju aktovi, portreti, pejzaži i mrtve prirode, ali i prepoznatljivi motivi iz Knjaževca i okoline. Zanimljivo je da deo kolekcije čine i delovi izložbi Kokovićevih crteža priređenih u njegovom rodnom gradu kasnih 80-ih i ranih 90-ih godina 20. veka.
Kolekcija dela prote Sime Žikića
Likovnu zaostavštinu Sime Žikića, ikonopisca, slikara, likovnog pedagoga i veroučitelja čine dela različite tematike i tehnika, više desetina ulja na platnu, desetak ikona, skulptura, stotinak crteža i dr. Stilski, on pripada slikarima „naivnog realizma“, a smatra se svojevrsnim hroničarem svoga vremena. Kolekcija dela prote Sime Žikića, koja se čuva i izlaže u Zavičajnom muzeju Knjaževac, sastoji se od devet ulja na platnu, jednog akvarela – čestitke i jedne skulpture portreta Lava Tolstoja malog formata. Zastupljena dela predstavljaju tipične radove autora kako po likovnosti, izrazu tako i po temama i motivima. Uglavnom su to pejzaži ili scene iz svakodnevnog života grada i sela. Nastala su u periodu od 1939. do 1964. godine.
Kolekcija slika Milisava Markovića
Zasebnu celinu predstavljaju dela Milisava Markovića, knjaževačkog slikara koji je živeo i stvarao u Knjaževcu krajem XIX veka. Kao samouki slikar puno je radio na teritoriji Timočke krajine posebno za potrebe Timočke eparhije.
Naslikao je veliki broj ikona za bogatije porodice, a poznat je i po brojnim portretima znamenitih ličnosti svoga vremena.
Kolekcija skulptura zavičajnih umetnika
Kolekcija skulptura zavičajnih umetnika čini jedan mali deo umetničke zbirke Zavičajnog muzeja Knjaževac. Uglavnom je reč o delima manjeg, galerijskog formata. Među zastupljenim autorima nalaze se mr Aleksa Marković, akademski vajar, Goran Milosavljević, likovni pedagog, Vasil Todorov, primenjeni umetnik – konzervator, Bane Stojanović naivni umetnik, Milomir Obradović i dr.
Slikarstvo druge polovine XIX i prve polovine XX veka
Ovu zbirku čine dela nastala u drugoj polovini 19. i prvoj polovini 20. veka. Ona se sastoji od više manjih kolekcija sistematizovanih prema tehnici. Reč je o ikonama, crtežima i grafikama, umetničkim slikama. U najvećoj meri radi se o nepoznatim autorima, ali se među njima nalaze i imena značajnih slikara poput dela Milivoja Nikolajevića i Mladena Josića. U ovoj kolekciji se nalaze i dela autora koji su neko vreme živeli i stvarali u Knjaževcu poput Anatolija Bajeva ili Milana Besarabića, koji je portret izvesne Knjaževčanke Tanje, crtež ugljenom na papiru, uradio za vreme službovanja u knjaževačkoj Gimnaziji. Zanimljivo je da su među autorima mogu naći i strani umetnici, čija su dela verovatno došla kao import za potrebe bogatijih knjaževačkih porodica.
Izuzetno važna za razumevanje društvenih kretanja jeste i karikatura, posebno politička. Kao takva izdvaja se Markovićeva politička karikatura Piramida za rušenje naslikana po uzoru na grafički list sindikalnog međunarodnog udruženja sa početka XX veka. Tu je i karikatura Dobrice Veselinovića Dovesa, knjaževačkog proizvođača sapuna i pozorišnog reditelja iz 60-ih godina XX veka, kao i set karikatura Aleksandra Ace Blatnika knjaževačkih slikara i muzičara.
Zbirka ikona
Zbirku ikona čine ikone na drvetu ili metalu nastale u 19. i početkom 20. veka, uglavnom radovi nepoznatih ikonopisaca. U zbirci se nalaze ikone nastale uglavnom u toku 19. veka. Ikone čija se vreme nastanka pouzdano može reći na osnovu zapisa, nastale su 1835. godine o čemu svedoči zapis, a vezuju se za krug Janje molera i njegove tajfe. Sa druge strane, najstarija ikona na kojoj je pored godine nastanka zabeleženo i ime ikonopisca Stojana Prvuloviča je iz 1851. godine. Pored pomenutih, u kolekciji se čuva grupa ikona – rad slikara zografa sa juga Srbije nastalih sredinom XIX veka, tehnikom jajčane tempere na dasci. Veoma zanimljivu grupu čine i ikone velikog i malog formata, izvedene uljem na limu, tj. metalu kao podlozi. Pandan ovoj kolekciji predstavlja deo zbirke primenjene umetnosti, tj. kolekcija bogoslužbenih predmeta, sasuda i knjiga, odežda i insignija i dr.
Kolekcija crteža
Kolekciju crteža čini grupa portreta nastalih kao deo promotivnog materijala opere, tj. pozorišnog komada „Veliki broj Tri“ 1917. godine u Jašiju, a koje potpisuje N. Popovići. Tu su i pomenuti crteži „Akt“ Mladena Josića i „Smrt majke Jugovića“ Milivoja Nikolajevića iz 30-ih godina, „Portret Tanje“ Milana Besarabića iz 1940. godine i „Portret dečaka“ nepoznatog autora, sa kraja 20-ih godina 20. veka.
Kolekcija slika
U ovoj maloj kolekciji dominantno mesto zauzima delo Anatolija Bajeva velikog formata, „Vaza sa cvećem“ naslikana uljem na platnu, inače jedna od tri mrtve prirode koje je ovaj umetnik naslikao. Kolekciju čini i nekoliko pejzaža i portreta izvedenih uljem na platnu, uglavnom dela nepoznatih ili manje poznatih autora.
Kolekcija dela savremenih slikara
Ovo je kolekcija dela nastalih u drugoj polovini XX veka i prvoj deceniji XXI veka.
U pitanju su dela akademskih slikara poput: Branislava Dinića, Mirka Trimčevića, Cige Milenkovića, Slobodana Jovanovića Dobrotina, Jagode Živadinović i drugih, koje je Zavičajni muzej otkupio ili dobio na poklon od pojedinaca ili srodnih ustanova.
Kolekcija dela druge polovine 20. veka
Reč je o delima akademskih slikara poput: Branislava Laleta Stankovića, Branislava Branka Dinića, Mirka Trimčevića, Cige Milenkovića, Slobodana Jovanovića Dobrotina, Jagode Živadinović, tapiserijama Dušana Antića i drugih. Vremenski, ovoj skupini pripada i grupa karikatura Aleksandra Blatnika.
Kolekcija dela prve polovine 21. veka
Ovu celinu čine dela Aleksandra i Ivana Blatnika, Slobodanke Stupar, Snežane Vujović Nikolić, Simonide Rajčević, Aleksandre Mirić, Aleksandra Mitrovića, Muja Alagića i dr. U pitanju su dela koje je Zavičajni muzej otkupio ili dobio na poklon od pojedinaca, srodnih ustanova i samih umetnika.
Kolekcija skulptura
Ovu veoma skromnu kolekciju čine uglavnom biste i poprsja Josipa Broza Tita od mermera i bronze koja su se nekada nalazila u prostorijama javnih ustanova, ali i biste, reljefi i sl. narodnih heroja.