Selo Ravna nalazi se 8km severno od Knjaževca, na jugoistočnim padinama Tupižnice.
Osnovne informacije
Arheo-etno park nalazi se u Ravni 8 km severno od Knjaževca u dvorištu stare seoske škole. Najstarije kuće u selu sagrađene su početkom dvadesetog veka, a zgrada škole je izgrađena 1906. godine. Blizina antičkog utvrđenja Timacum Minus uticala je da se u ovom selu smesti Arheo-etno park. Izgradnja je započeta je 1977, a zvanično otvaranje bilo je 1989. godine.
Osnovna zamisao je prikazivanje značajnih arheoloških nalaza sa lokaliteta Timacum Minusa u okviru arheološke postavke u zgradi škole i u Lapidarijumu, ali i upoznavanje sa istorijatom arheoloških istraživanja obližnjeg lokaliteta. Pored arheološkog sadržaja park ilustruje ambijent patrijarhalne seoske zajednice XIX veka timočkog kraja sa stambenim i privrednim zgradama. Etno-park čine kuća iz Gornje Kamenice u čijem je podrumu formiran Muzej knjaževačkih vina sa vinotekom, kuća iz Berčinovca, ambar iz Belog Potoka i kazanica za pečenje rakije sa lulom od “trešnjevog” drveta iz Pričevca.
Ovakav način izlaganja omogućio je da se sačuva dugogodišnje iskustvo i domet narodnog graditeljstva, ali i ostvarenje neposrednog kontakta posetioca sa predmetima. Posetioci su u mogućnosti da se upoznaju sa tradicionalnom kulturom stanovanja i objektima narodne arhitekture ovog kraja. U poslednjih deset godina Arheo-etno park dopunjen je još jednim objektom izgrađenim po uzoru na kuću “Gazdića” iz sela Radičevac na Staroj planini u kojoj se, pored manje sale za konferencije i degustacije tradicionalne trpeze, vina i rakija knjaževačkog kraja, nalazi i informativni turistički centar sa suvenirnicom. U okviru parka formirana je i radionica za izradu tradicionalne grnčarije sa replikama antičke i tradicionalne grnčarske peći. U prostoru stare seoske škole napravljena je i opremljenja konzervatorska laboratorija. Arheo-etno park, pored različitih obrazovnih i kreativnih programa, organizovanja radionica, pruža mogućnost smeštaja i organizacije različitih skupova, kulturno-turističkih i obrazovnih programa kao i naučno-istraživačkih kampova.
Lapidarijum
U sklopu Arheo-etno parka u Ravni, desno od ulaza u park, formiran je lapidarijum rimskih kamenih spomenika pronađenih prilikom arheoloških istraživanja utvrđenja Timacum Minusa u periodu od 1975. do 1990. godine. Oni su najvećim delom pronađeni na samom utvrđenju ili su dobijeni na poklon od meštana. Uglavnom su zastupljeni nadgrobni spomenici, počasni spomenici i žrtvenici. Oni su veoma važan i pouzdan izvor za proučavanje i poznavanje vojnih, administrativnih, etničkih, društvenih, kulturnih i verskih zbivanja. Spomenici se sastoje od zabata, reljefnog i natpisnog polja, sokla i usadnika. Na nadgrobnim spomenicima česta je predstava vinove loze koja simboliše veru u novi život, večito obnavljanje, novo rađanje. U natpisnom polju stoje osnovni podaci o pokojniku. U reljefnom polju obično je predstava pokojnika ili pokojnika sa članovima porodice. Jedan broj rimskih nadgrobnih spomenika iz Ravne nalazi se u Nišu, u lapidarijumu na Niškoj tvrđavi.
Žrtvenici
U lapidarijumu se nalazi žrtvenik iz II veka koji je posvećen Dijani, boginji lova, zaštitnici životinja i šuma. Žrtvenik potvrđuje poštovanje kulta boginje Dijane na prostoru ravanskog utvrđenja. Ova boginja bila je i zaštitnica srebronosnih rudnika. Ova njena uloga uklapa se u sliku života utvrđenja, čija je privredna osnova rudarstvo i metalurgija. Boginja Dijana je bila kći vrhovnog boga Jupitera. Poistovećuje se sa grčkom boginjom Artemidom. Poštovana je i kao zaštitnica žena, a u neke od njenih hramova imale su pristup samo žene. Dijana je najčešće predstavljena u kratkoj tunici, sa lukom i strelom, uz pratnju jelena.
Pored žrtvenika koji je posvećen boginji Dijani pronađen je i žrtvenik posvećen bogu Marsu. Pored toga što je bio bog rata, štitio je seosko stanovništvo koje mu se molilo kao zaštitniku plodnih njiva. Pospešivao je plodnost poseda i branio ih od loših vremenskih prilika.
Škola
Na samom ulazu u Arheo-etno park sa leve strane nalazi se škola iz 1906. godine. Danas je unutar škole formirana mala arheološka istraživačka stanica sa dobro opremljenom učionicom za rad i laboratorijom za konzervaciju i istraživački rad. Ova istraživačka stanica služi kao prostor za realizaciju različitih naučno-istraživačkih projekata i za druge obrazovane programe. U hodniku škole izloženi su fragmenti rimskih nadgrobnih spomenika i kamene plastike sa lokaliteta Timacum Minus i drugi arheološki nalazi u okviru manje izložbene postavke. U školi se nalaze i radne prostorije za smeštaj i obradu arheoloških predmeta, kao i spavaone za smeštaj istraživačkih ekipa.
Objekti narodnog graditeljstva
„Velika kuća” izgrađena je po uzoru na seosku kuću iz Gornje Kamenice podignutu krajem XIX veka. Pripada moravskom tipu sa podužnim tremom sa lukovima i „ćoškom”. Na spratu kuće su tri prostorije: „iža“ – kuhinja sa ognjištem u sredini, devojačka soba ili „mladoženjci“ koja je služila za pripremu miraza ili prvu bračnu noć, i „golema soba“ koja je predstavljala gostinjsku sobu. U „golemoj sobi” su izloženi predmeti od tekstila, proizvodi domaće tekstilne radinosti, delovi narodne nošnje, tradicionalna grnčarija i predmeti za preradu vune. Kod starijeg tipa ovih bondručara javlja se ravan trem, dok se kod razvijenog tipa javljaju i lukovi na drvenom tremu, koji su prepoznatljiv arhitektonski element moravske kuće. Krovni pokrivač je od ćeramide koja pokriva drvenu konstrukciju. U staroplaninskom kraju je ponekad bio od pruća ili dasaka, ređe od kamena. Za timočke kuće moravskog tipa karakterističan je i dimnjak/odžak veoma zdepastog oblika sa poklopcem, koji se naziva „badža“. U donjem delu kuće nalazi se vinski podrum sa vinotekom knjaževačkih vina. Arheo-etno park sa obližnjim vinarijama knjaževačkog kraja i Zavičajni muzej Knjaževaca uključeni su u zvaničnu vinsku rutu “Putevi vina” Srbije.
„Mala kuća” nastala je krajem XIX veka, a preneta je u Arheo-etno park u Ravni iz sela Berčinovac. Sagrađena je od originalnih elemenata u bondruku sa podužnim tremom od autentičnog materijala na tradicionalan način. Unutrašnjost kuće podeljena je na dve prostorije, na „ižu“ sa ognjištem i „golemu“ sobu. Rekonstruisan je enterijer kuće sa autentičnim predmetima iz skromnog porodičnog života koji su služili za svakodnevnu upotrebu. Enterijer je obogaćen proizvodima lokalnih zanatlija i rukotvorinama koje su napravile ruke veštih seljaka.
U Arheo-etno parku nalazi se objekat podignut po uzoru na kuću „Gazdića“ iz staroplaninskog sela Radičevac. Pripada moravskom tipu i predstavlja vredan primer narodnog graditeljskog umeća. U prizemlju kuće je solidno opremljena sala za konferencije i kulturno-turističke i obrazovne programe koji se ovde organizuju tokom cele godine, suvenirnica i informativni centar za posetioce. Na spratu se nalaze drveni trem za odmor i smeštajni kapacitet namenjen članovima istraživačkih ekipa, kao i turistima.
U okviru Arheo-etno parka nalazi se i ambar, jedini privredni objekat, karakterističan za knjaževački kraj. Ambar ima podrum i koš, prenesen je iz sela Beli Potok i potiče iz XIX veka. Podeljen je na „preseke“, odeljak za smeštaj žitarica, a sam podrum sa stubovima ima više namena za smeštaj alata, vina i sl.
U slobodnom prostoru pored ambara izloženi su predmeti koji pripadaju seoskom domaćinstvu, a sve ređe se nalaze u upotrebi: kočije, ralo, saonice, „trmke“ za pčele, kazan za pečenje rakije iz Pričevca sa lulom od trešnjinog drveta.
Muzej vina
U podrumu „Velike kuće” priređen je izložbeni prostor koji govori o vinarstvu ovog kraja. On sadrži sprave korišćene za dobijanje i čuvanje vina (posude, mezure, sprave za preradu grožđa i pripremu vina, vinoteku knjaževačkih vina i dr.) kao i foto-dokumentaciju koja govori o dugoj tradiciji vinogradarstva i vinarstva ovog kraja. Na osnovu turskih izvora, posebnih taksi i statusa koje je knjaževački kraj imao unutar Vidinskog pašaluka, znamo da je još i tokom perioda turske vlasti ovaj kraj bio poznat po autohtonim sortama grožđa, odnosno vina. U pivnici su izloženi proizvodi i stara burad i sprave PPK „DŽERVIN“ kao pokrovitelja ove izložbe.
Centar za razvoj tradicionalnog grnčarstva i očuvanje starih zanata
U prostoru Arheo-etno parka u Ravni nalazi se radionica tradicionalnog grnčarstva, prostor opremljen sredstvima UNICEF-a, Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije i SO Knjaževac u cilju očuvanja i promovisanja tradicionalnih grnčarskih tehnika knjaževačkog kraja. Ovde se organizuju Letnje škole tradicionalnih zanata namenje omladini, studentima, umetnicima i muzejskim stručnjacima u saradnji sa Centralnim institutom za konzervaciju iz Beograda. Pored radnog prostora, tradicionalne opreme i alata za izradu grnčarije, ovde se nalazi i replika antičke grnčarske peći izrađena u saradnji sa arheolozima i tradicionalnim majstorima iz Španije u okviru projekta podržanog od strane Španskog kulturnog centra Servantes u Srbiji, Univerziteta u Granadi i Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije. Pored replike antičke peći izrađena je i tradicionalna grnčarska peć korišćena u knjaževačkom kraju. Radni prostor dopunjuju i savremena oprema i alati, ali i mali izložbeni prostor gde su prikazani predmeti uređeni u toku letnjih škola. U Arheo-etno parku u Ravni izrađuju se i suveniri izrađeni od vune u tehnici dvopređnog pletenja i tkanja.
