Nekadašnji Gurgusovac, današnji Knjaževac nalazi se na krajnjem istoku Srbije, u blizini srpsko-bugarske granice, na ušću Svrljiškog i Trgoviškog Timoka okružen obroncima Stare planine, Tresibabe i Tupižnice. Opština Knjaževac obuhvata tri antropogeografske oblasti Timok, Zaglavak i Budžak. Ovu oblast nastanjivala su brojna plemena: Tribali, Mezi, Tračani i Timahi. Pod rimsku vlast potpada 29. godine p.n.e. a u vreme seobe naroda ovuda prolaze Avari, Huni i Sloveni (oni koji su se ovde nastanili nazvani su Timočanima, a prve vesti o njima potiču iz 818. godine). O životu na ovim prostorima od praistorije do danas svedoče brojna nalazišta: praistorijska staništa (Baranica, Valuge, Škodrino polje, Kadijski krst i dr.) antički i kasnoantički lokaliteti (Timacum Minus kod sela Ravna, Baranica, Gradište, Koželj i dr.), ranohrišćanske crkve (Kalna, Štrbac, Baranica, kod sela Ravna i dr.). Iz srednjevekovnog perioda potiče naselje Koželj i crkve u selima Donja i Gornja Kamenica, građene u 14. i 15. veku. Naselje Gurgusovac pominje se prvi put u turskim popisima iz 15. veka. Od 1396. godine je pod turskom vlašću sve do 1833. kada je zajedno sa okolinom pripojen Srbiji kneza Miloša. Posle Turaka gradu je, kao jedan od prvih simbola, ostala Gurgusovačka kula – palisadno vojno utvrđenje koje je pretvoreno u zatvor – zloglasni kazamat poznat kao „srpska bastilja“, koja je Karađorđevićima služila kao tamnica za političke zatvorenike. Po naredbi kneza Miloša kula je spaljena, a njemu u čast grad menja ime u Knjaževac, 17. januara 1859. godine. U periodu od 1875-1877. godine na kratko grad ponovo okupiraju Turci. 1883. godine posle oslobodilačkih ratova, zbog nerešenih političkih i ekonomskih prilika došlo je do izbijanja Timočke bune. Neposredan povod bune bilo je oduzimanje oružja od narodne vojske po naredbi kralja Milana Obrenovića, a njene vođe bili su Aleksa Aca Stanojević, Gavra Aničić, Ljuba Božinović i drugi. Od 1913. u toku balkanskih ratova, ovaj kraj je vrlo često bio napadan od strane Bugarske, čak je 1915. godine bio i okupiran. Srpska vojska i francuska konjička brigada 15. oktobra 1918. oslobodile su Knjaževac. U toku Drugog svetskog rata ovaj kraj okupiraju Nemci (1941. godine) do konačnog oslobođenja 10. oktobra 1944. godine. Posle oslobođenja grad se naglo razvija. Rudnici u okolini ponovo se otvaraju, stvaraju se industrijski pogoni umesto nekadašnjih malih zanatlijskih radnji, a to sve utiče na velike migracije stanovništva iz sela u grad. Dve reke, brojni mostovi, izletišta i čamci na vodi u samom centru grada, bolnica, čitalište, crkva, gimnazija, brojne zanatlijske radnje i kafane razlog su što su retki prolaznici – putopisci, pustolovi i špijuni ovu varošicu prozvali “Mala Venecija” ili “Mali Pariz”. Čuveni Le Korbizje je uživao u čarima ove srpske varošice na svojim putovanjima na Istok.
Knjaževačka opština četvrta je po veličini u Srbiji i zahvata 1.202. km2. Danas oblast sa 86 naselja (od čega je 85 sela) ima oko 38.000 stanovnika prema popisu iz 2002. godine. U samom gradu živi oko 18.000 stanovnika. Knjaževac je u Srbiji predstavljao jedno od dva industrijska čuda. Veliki broj privrednih giganata u jednom trenutku zapošljavao je više radnika nego što je grad imao stanovnika. Po „IMT“-ovom pogonu za izradu motokultivatora Knjaževac je bio poznat kao „grad malih traktora“, „Džervin“ je proizvodio nadaleko poznata vina i sokove, „Branka Dinić“ diktirala „Brandini stil“, „Leda“ pravila obuću za evropsko tržište, a „Tina“ nameštaj odličnog kvaliteta i dizajna. Danas većina ovih fabrika ne radi ili to čini u smanjenom obimu.