Istorija umetnosti
Umetničko odeljenje Zavičajnog muzeja Knjaževac stara se o zbirkama likovne i primenjene umetnosti. Takođe, organizuje i realizuje izložbene delatnosti i druge programe u muzeju u sprezi sa odeljenjem za edukaciju i odnose s javnošću. O radu umetničkog odeljenja i pomenutim zbirkama staraju se stručnjaci muzeja viši kustos istoričar umetnosti Milena Milošević Micić i stručni savetnik akademski slikar mr Dragoslav Živković.
Najmlađa i najmanja zbirka Zavičajnog muzeja Knjaževac, ali ne i manje važna zbirka likovne umetnosti formirana je 2008. godine. Broji približno 500 umetničkih dela, slika, grafika, crteža, ikona, skulptura i reprodukcija. Ona je podeljena na nekoliko celina: kolekciju dela zavičajnih slikara, kolekciju dela Dragoslava Živkovića, kolekciju dela savremenih slikara, zbirku ikona itd. Zbirka je formirana sa idejom da predstavi likovne stvaraoce knjaževačkog kraja kao i sve one umetnike koji su u Knjaževcu boravili, živeli i stvarali, ukazujući pri tome na ostvarene umetničke domete i zastupljenost različitih umetničkih pravaca i stilova. Osim umetničke, zbirka ima i dokumentarnu vrednost. Ona svedoči o društvenom i kulturnom razvoju knjaževačke varoši. Treba da predstavi najznačajnije ljude i pojave u periodu posle oslobođenja od Turaka 1833. godine sve do sredine XX veka, ne isključujući dokumentarni i informativni karakter pojedinih dela. Ipak, ona nema isključivo lokalni karakter već predviđa i otkup dela savremenog srpskog slikarstva.
Fond zbrike likovne umetnosti formiran je u skladu sa koncepcijom Zavičajnog muzeja ali je sakupljan stihijski i bez određenog plana dugi niz godina. Ipak, tek 2008. godine zbrika je sistematizovana i muzeološki obrađena uz određivanje jasnih ciljeva: da sakuplja, naučno obrađuje i čuva dela knjaževačkih umetnika, dela umetnika koji su u određenom trenutku prošlosti živeli i stvarali u Knjaževcu, kao i da otkupom i izložbenom delatnošću nabavlja i predstavlja dela savremenog srpskog slikarstva.
Najznačajniji deo likovne zbirke čini niz portreta znamenitih Knjaževčana kao i ikona koje je krajem XIX veka naslikao knjaževački slikar Milisav Marković. Među umetničkim slikama u fondu Zavičajnog muzeja izuzetno mesto zauzimaju dela akademskih slikara mr Dragoslava Živkovića, Milinka Kokovića, Miroslava Bate Blagojevića – Cincara, Dragoljuba Sandića iz Knjaževca.
Kolekcija slika Dragoslava Živkovića
U umetničkom fondu Zavičajnog muzeja Knjaževac izuzetno važno mesto zauzima kolekcija akademskog slikara Dragoslava Živkovića, značajnog srpskog i međunarodno priznatog savremenog slikara. Ova kolekcija nije brojna ali je za Zavičajni muzej esencijalna, obzirom da je veći broj ovih dela nastao upravo za potrebe stalnih postavki Zavičajnog muzeja. Ostatak kolekcije predstavljaju uglavnom umetnikovi rani radovi i ona su poklon samog autora.
Ideja je i namera da slikarstvo Dragoslava Živkovića da vizuelni identitet Zavičajnom muzeju Knjaževac, od izložbenih prostora do publikacija i promotivnog materijala muzeja. U kolekciji dominiraju prepoznatljivi crteži izvedeni ugljenom na platnu poput dela Praistorija, Rimski legionari - Timacum Minus, Pojanje prstenu, Knjaževac i drugih izloženih u stalnoj postavci muzeja. Poput nekoliko ranih radova – aktova, izvedenih suvim pastelom na papiru ili Babin Zub, crtež izveden pastelom na platnu iz 90-ih godina prošlog veka i nekolicina nezaobilaznih, autentičnih i nesvakidašnjih ulja na platnu poput Knjaževčanke i Poklada. Kolekcija Zavičajnog muzeja Knjaževac dopunjena je delima koja su u vlasništvu autora ili Momčila Todorovića, kolekcionara iz Beograda. Kolekcija dela Dragoslava Živkovića izložena je u posebnom odeljku Galerije muzeja u Karađorđevoj 15 i predstavljaju deo stalne postavke Zavičajnog muzeja Knjaževac.
Kolekcija dela zavičajnih slikara
Ova, po broju skromna zbirka sastoji se iz nekoliko kolekcija. Dela zavičajnih slikara čine posebnu kolekciju. U njoj su zastupljena dela savremenih knjaževačkih slikara poput: akademskog slikara - grafičara Dragoljuba Sandića, autora zaštitnog znaka Zavičajnog muzeja kao i brojnih plakata i publikacija muzeja; Milinka Kokovića, akademskog slikara koji kao i Miroslav Bata Blagojević Cincar živi i radi u Beogradu, a koji je poklonio muzeju svoje rane radove; Radeta Ristića koji je pored pedagoškog rada, angažmanom na polju industrijskog dizajna i marketinga obeležio 80-te godine prošlog veka u Knjaževcu; Tomislava Paunkovića međunarodno priznatog umetnika koji živi i radi u Nemačkoj; Slaviše Mirkovića likovnog pedagoga i izuzetnog slikara; mladih umetnika Vojislava Markovića akademskog grafičara i Alekse Markovića akademskog vajara, Marije Andrejević mlade i talentovane akademske slikarke, Žarka Aleksića i Jelene Micić koji se bave savremenim medijima, likovnih pedagoga Gorana Milosavljevića, Marine Novaković, prote Sime Žikića, akvareliste Nenada Corelja i mnogih drugih.
Slikarstvo druge polovine XIX i prve polovine XX века
Ovu zbirku čini više manjih kolekcija sistematizovanih prema tehnici i vremenu nastanka. Zbirku ikona čine ikone na drvetu ili metalu nastale u XIX i početkom XX veka, uglavnom radovi nepoznatih ikonopisaca.
U zbirci se nalazi nekoliko ruskih ikona koje su u toku XIX veka u Srbiju uvezene iz Rusije u velikom broju, zatim grupa ikona -rad slikara zografa sa juga Srbije i Makedonije nastalih sredinom XIX veka, ikone Milisava Markovića na drvetu i metalu, dela Milana Besarabića, Milivoja Nikolajevića i Mladena Josića, kao i nekoliko grafika. Ovu zbirku prati kolekcija bogoslužbenih predmeta, sasuda i knjiga, odežda i insignija i drugih predmeta primenjene umetnosti.
Izuzetno važna za razumevanje društvenih kretanja jeste i karikatura, posebno politička. Kao takva izdvaja se Markovićeva politička karikatura Piramida za rušenje naslikana po uzoru na grafički list sindikalnog međunarodnog udruženja sa početka XX veka. Tu je i karikatura Dobrice Veselinovića Dovesa, knjaževačkog proizvođača sapuna i pozorišnog reditelja iz 60-ih godina XX veka, kao i set karikatura Aleksandra Ace Blatnika knjaževačkih slikara i muzičara.
Kolekcija slika Milisava Markovića
Zasebnu celinu predstavljaju dela Milisava Markovića, knjaževačkog slikara koji je živeo i stvarao u Knjaževcu krajem XIX veka. Kao samouki slikar puno je radio na teritoriji Timočke krajine posebno za potrebe Timočke eparhije.
Naslikao je veliki broj ikona za bogatije porodice, a poznat je i po brojnim portretima znamenitih ličnosti svoga vremena.
Kolekcija dela savremenih slikara
Ovo je kolekcija dela nastalih u drugoj polovini XX veka i prvoj deceniji XXI veka.
U pitanju su dela akademskih slikara poput: Branislava Dinića, Mirka Trimčevića, Cige Milenkovića, Slobodana Jovanovića Dobrotina, Jagode Živadinović i drugih, koje je Zavičajni muzej otkupio ili dobio na poklon od pojedinaca ili srodnih ustanova.